Alkoholizm określany jest jako chroniczna, postępująca i potencjalnie śmiertelna choroba. Charakterystyczne dla niej jest to, że mózg przyzwyczaja się do coraz większych dawek alkoholu w organizmie – rośnie jego tolerancja. Pojawia się także uzależnienie fizyczne, które oznacza, że po zmniejszeniu lub przerwaniu spożywaniu alkoholu występują objawy abstynencyjne. Wynikające z tego stanu rzeczy zmiany fizyczne, emocjonalne i społeczne są coraz większe wraz z kontynuowaniem picia. Wyróżnia się kilka faz alkoholizmu oraz jego typów.
Rozwój alkoholizmu – fazy
Alkoholizm, podobnie jak każda inna choroba, posiada kilka etapów. Fazy alkoholizmu to:
- faza wstępna (prealkoholowa, objawowa) – może trwać od kilku miesięcy do nawet kilku lat i wiąże się z piciem w celu odczuwania ulgi w różnych stanach emocjonalnych, a także z wzrastającą tolerancją na alkohol. Zaczyna się od konwencjonalnego stylu picia, ale osoba spożywająca alkohol szybko odkrywa jego atrakcyjność – jako środka nie tylko dającego przyjemność, lecz także uśmierzającego napięcia i przykrości;
- faza ostrzegawcza (zwiastunowa) – osoby w tym stanie koncentrują się coraz bardziej na piciu alkoholu, robią to w sposób łapczywy, organizują okazje ku temu, nierzadko również spożywają różne trunki po kryjomu. Pojawiają się luki w pamięci (palimpsesty alkoholowe) – mimo braku utraty przyjemności nie można sobie przypomnieć swojego postępowania, okoliczności związanych z piciem. Występuje także poczucie winy z nadmiernego picia alkoholu i unikanie rozmów na ten temat;
- faza krytyczna (ostra) – jej początkiem jest utrata kontroli nad piciem, dana osoba szuka różnych argumentów, aby usprawiedliwić swoje zachowania (system alibi), a stany agresji mieszają się ze stanami wyrzutów sumienia z powodu np. zaniedbywania obowiązków domowych czy służbowych. Pojawia się też obwinianie innych oraz podejmowane są próby uzyskania kontroli nad piciem – wyznaczanie sobie okresów całkowitej abstynencji. Charakterystyczne dla tej fazy jest także użalanie się nad sobą oraz podejmowanie prób samobójczych. Zaniedbywane są kontakty ze znajomymi/przyjaciółmi, gdyż dana osoba koncentruje swoje życie wokół alkoholu – typowym zachowaniem jest m.in. gromadzenie zapasów alkoholu, zaniedbywanie jedzenia. Pojawiają się problemy ze zdrowiem, z pracą (często też jej utrata), a dzień zaczyna od spożycia alkoholu – tzw. klina;
- faza przewlekła (chroniczna) – charakteryzują ją wielodniowe ciągi, konflikty z otoczeniem zaczynają narastać, dochodzi do utraty rodziny, pracy, zmniejsza się tolerancja alkoholowa, zaburzone zostają procesy myślowe i zdolność oceny, pojawić się mogą psychozy alkoholowe, wyraźne drżenia (tremory) i napady drgawkowe (padaczka alkoholowa). Skutkiem tej fazy są ciężkie choroby somatyczne, które mogą doprowadzić do śmierci.
Autor tej typologii – Elvin Morton Jellinek – uważa, że alkoholizm można zatrzymać na każdym etapie i w każdej z tych faz.
Róże modele picia
Z racji tego, że wskazać można różne modele picia, to wyróżnia się też różne typy alkoholizmu:
- alkoholizm typu Alfa – to umiarkowane i kontrolowane picie alkoholu, daje ono lepsze samopoczucie psychiczne albo łagodzi przykre dolegliwości somatyczne, może w efekcie przynieść szkody społeczne;
- alkoholizm typu Beta – to nadmierne spożywanie alkoholu, które wywołuje szkody fizyczne w organizmie: uszkodzenie wątroby, nieżyt żołądka, zapalenie wielonerwowe, nie występują jednak objawy, które świadczą o uzależnieniu psychicznymi i fizycznym;
- alkoholizm typu Gamma – to nadmierne i długotrwałe nadużywanie alkoholu prowadzące do choroby alkoholowej wraz z jej objawami psychicznymi i fizycznymi, a także zaburzeniami zachowania i zmianami osobowości. Typowe cechy tego typu alkoholizmu to m.in. niekontrolowane picie alkoholu, tolerancja alkoholowa, objawy abstynencyjne;
- alkoholizm typu Delta – charakteryzuje go niemożność utrzymania trzeźwości z powodu występowania objawów abstynenckich także po krótkim czasie odstawienia alkoholu przy jednoczesnej, początkowej kontroli ilości spożywanego alkoholu. Ponadto występuje zwiększona tolerancja alkoholowa, przystosowanie metabolizmu komórkowego do alkoholu, objawy abstynencyjne. Alkoholizm tego typu dotyczy osób, które piją w sposób ciągły niskoprocentowe trunki – alkohol utrzymuje się wówczas w organizmie na stałym poziomie, bez objawów zatrucia organizmu. Szkody społeczne i zdrowotne pojawiają się w późniejszym czasie;
- alkoholizm typu Epsilon – ten typ wyróżnia się okresowym upijaniem się osób, które nawet przez rok mogą żyć w abstynencji i nie odczuwać silnej potrzeby wypicia alkoholu. W momencie jednak, kiedy zaczynają pić, robią to w sposób bardzo intensywny aż do pojawienia się silnych objawów psychicznych i fizycznych;
- alkoholizm typu Zeta – uznawany przez część badaczy, a charakteryzujący osoby, które pod wpływem alkoholu używają przemocy w stosunku do innych.
Diagnostyka alkoholowa
Rozpoznanie alkoholizmu opiera się na kilku podstawowych kryteriach. Są to:
- silnie pragnienie – przymus zażycia danej substancji,
- problemy z kontrolowaniem zachowań związanych ze spożywaniem alkoholu – zarówno w kwestii rozpoczęcia, zakończenia, jak i jego trwania,
- objawy abstynencyjne – czyli objawy fizjologicznego odstawienia, które pojawiają się w momencie odstawienia alkoholu lub zmniejszenia jego dawki np. drżenie mięśni, napady drgawkowe, omamy alkoholowe, majaczenie alkoholowe itd.,
- wzrost tolerancji na efekty alkoholu – potrzeba przyjmowania większej dawki alkoholu do uzyskania efektów, do których wcześniej potrzebna była jego mniejsza ilość,
- zaniedbywanie innych alternatywnych przyjemności i zainteresowań – alkohol zaczyna być centralną rzeczą w życiu, potrzeba więcej czasu na jego zdobycie i na poradzenie sobie z jego skutkami,
- nadmierne spożywanie alkoholu pomimo dowodów na to, że ma to szkodliwe działanie – uszkodzenie wątroby, depresja itd.
Alkoholizmowi w każdej fazie i bez względu na sklasyfikowany typ można starać się zapobiec. Często alkoholik nie jest na tyle silny psychicznie i fizycznie, aby przejść przez to sam. Zawsze może jednak liczyć na pomoc specjalistów w zakresie terapii alkoholowej. Nie mniej ważne jest wsparcie ze strony najbliższych.