Czy uzależnienia rodziców odbijają się na psychice dziecka?

Uzależnienie jako problem całej rodziny

Alkoholizm, narkomania czy inny nałóg rodzica jest rozumiany przede wszystkim jako trudność w samoregulacji stanów emocjonalnych. Oznacza to, że jeśli rodzic ma problem z samoregulacją, to będzie miał także kłopot z regulacją stanów psychicznych swojej pociechy. Tymczasem dzieci, w szczególności te małe, potrzebują mamy i taty, którzy będą w stanie to robić, zwłaszcza w sytuacji stresu oraz niepokoju. Jednym z istotniejszych zadań rodzicielstwa jest bowiem uspokajanie dziecka podczas płaczu. Uzależnienie jest problemem całej rodziny, ponieważ dotyka każdej z osób i ma na nią destrukcyjny wpływ. W miarę postępowania nałogu wszystko zaczyna funkcjonować wokół uzależnionego rodzica, którego zachowanie oddziałuje na to, jak będą wyglądać interakcje pozostałych domowników ze światem zewnętrznym. Członkowie rodziny, aby móc przetrwać i funkcjonować, muszą przystosować się do zaistniałej sytuacji, wchodząc w role, które pozwolą na obniżenie poziomu odczuwanego stresu.

Dysfunkcjonalny system rodzinny

Z roku na rok ukazują się coraz to nowe publikacje naukowe, w których opisywane są kwestie dotyczące wpływu uzależnienia rodziców na dzieci. Nie ulega wątpliwości, że alkoholizm, narkomania czy jakikolwiek inny nałóg zawsze stanowi wysoki czynnik ryzyk pojawienia się problemów emocjonalnych oraz behawioralnych u dzieci, które rozwijają się w rodzinach z uzależnieniem. Uzależnienie zaburza podstawowe funkcje rodzicielskie. Niezależnie od tego, czy odurza się jedno z rodziców, czy obydwoje, napięcie emocjonalne przyczynia się do poważnego zakłócenia zdolności do sprawowania opieki nad dzieckiem oraz zapewnieniu mu poczucia bezpieczeństwa, w którym powinien się rozwijać. Nadużywanie alkoholu czy innej substancji psychoaktywnej prowadzi też do zaburzenia relacji rodzinnych oraz małżeńskich, mogąc przyczyniać się do wzrostu zachowań agresywnych, napięcia itp. Tymczasem sposób, w jaki funkcjonuje rodzina, bardzo często stanowi dla młodego człowieka pewnego rodzaju model, który przekłada się na kształtowanie się późniejszych relacji oraz zachowań już w jego dorosłym życiu.

Jakie problemy mają dzieci rodziców z uzależnieniem?

Najważniejszym źródłem zagrożeń dla dzieci wychowujących się w rodzinie z uzależnieniem wydaje stan nieustannego stresu oraz napięcia. Nieprzewidywalność wydarzeń, trwanie w ciągłym niepokoju, a także poczucie braku bezpieczeństwa – to wszystko sprawia, że dorastający człowiek nie ma kontroli nad swoim życiem, doświadczając traumatycznych sytuacji związanych z agresją, przemocą, awanturami oraz destrukcją ról rodzicielskich. Dzieci wywodzące się z rodzin z uzależnieniem bardzo często mają kłopoty z właściwym dopasowaniem się do zmian w realizowaniu codziennych obowiązków. Może u nich pojawić się swego rodzaju chwiejność w przechodzeniu z jednego zadania do drugiego. Jeśli zwrócilibyśmy uwagę na zabawy takich dzieci, moglibyśmy dostrzec, że znacznie lepiej czują się, gdy bawią się w izolacji od środowiska rówieśniczego. Dość powszechnym problemem rozpoznawanym u dzieci z rodzin, w których pojawił się nałóg, są także trudności z dłuższym skoncentrowaniem się na jednej czynności. Takie osoby bardzo często są nerwowe, pobudzone psychomotorycznie, wybuchowe, a niekiedy też zdarzają się u nich zmienne nastroje. Mogą być też niecierpliwe, lękać się obcych ludzi, mieć problemy z planowaniem kolejnych przedsięwzięć.

Niepewność, niska samoocena i co jeszcze?

Dzieci z rodzin z uzależnieniem często czują się winne nałogowi rodzica. Rozumują np., że jeśli lepiej by się uczyli, wówczas mama czy tata nie denerwowaliby się i nie musieliby pić. Najczęściej są smutne, a ich zachowanie cechuje ciągła niepewność. U małych dzieci z takich rodzin można ponadto zaobserwować takie symptomy jak nawracające koszmary senne, nieustanne zmęczenie, ospałość. Długotrwały stres i napięcie negatywnie wpływają zarówno na zdrowie psychiczne, jak i fizyczne dziecka. Wszystko to powoduje, że wkraczając w dorosłe życie, w takiej osobie znajduje się tak wiele lęków i obaw, że nie jest ona w stanie realizować się w niektórych sferach życia.