To, że ktoś ma predyspozycje do bycia agresywnym, niekoniecznie musi wynikać z jego charakteru. Bardzo często te negatywne emocje kumulowane są już od czasów trudnego dzieciństwa, przebytych chorób czy doznanych urazów. Agresja może być także jednym z efektów uzależnienia czy być skutkiem zaburzenia psychicznego.
Różne oblicza agresywnego zachowania
Agresja może mieć różne oblicza. Być słowna, przyjmować formę znęcania psychicznego lub fizycznego. Wyróżnia się agresję:
- emocjonalną – szantaż emocjonalny,
- fizyczną (zewnętrzną) – bezpośrednio oddziałuje na osobę czy rzecz w formie np. bicia, kopania, popychania, niszczenia,
- seksualną – działania słowne lub fizyczne, które mając na celu wyrządzenie cierpienia partnerowi seksualnemu,
- werbalną – która przejawia się w groźbach, ośmieszaniu,
- impulsywną – działanie pod wpływem impulsu,
- przemyślaną – inaczej wyobrażeniową, która polega na chęci zemsty na kimś, zrobienia mu krzywdy itd.,
- pasywną – to rodzaj biernej agresji, wyrażającej się emocjonalnym chłodem,
- wrogą – która wywoływana jest przez poczucie gniewu i ma na celu zadanie bólu, zranienie kogoś,
- instrumentalną – nastawioną na zdobycie jakiegoś celu, jest rodzajem kalkulacji,
- wewnętrzną – skierowaną na własną osobę (tzw. autoagresja), jej przejawem mogą być uszkodzenia ciała lub próby samobójcze.
Wszystkie te formy wyzwalania złych emocji są ze sobą powiązane, a ona sama ukierunkowana na autodestrukcję. Agresja każdorazowo:
- jest intencjonalna – wyrządzenie komuś bólu, straty,
- narusza prawa i dobra osobiste drugiego człowieka,
- uniemożliwia samoobronę drugiemu człowiekowi,
- powoduje szkody,
- jest czynnością się powtarzającą.
Nabyta czy wrodzona?
Nie ma jednoznacznej teorii, czy agresja jest wrodzona, czy też nabyta. O jej pochodzeniu mówią takie koncepcje jak:
- teoria instynktów – to, że człowiek zachowuje się agresywnie, wynika z jego natury, jest mu potrzebna do walki,
- teoria frustracji – powstaje w wyniku frustracji i niezaspokojenia ważnych potrzeb życiowych,
- teoria społecznego uczenia się – człowiek uczy się agresywnych zachowań na podstawie obserwacji innych lub własnych doświadczeń,
- teoria skryptów – agresja stymulowana jest zachowaniami, emocjami i poznawczymi zapisami, które były sekwencją pewnych zdarzeń nagradzanych w przeszłości, służących do rozwiązywania bieżących problemów.
Agresja może wynikać z uwarunkowań społecznych, czyli być skutkiem sytuacji rodzinnej, w której rodzice:
- karali dzieci fizycznie, bez podawania przyczyn lub też takiej,
- okazywali bardzo mało ciepła, miłości, zrozumienia, wzajemnej pomocy,
- byli agresywni,
- stosowali agresję jako metodę wychowawczą,
- wprowadzili nadmierny rygor.
Błędy wychowawcze, naśladowanie rodziców lub innych osób z najbliższego środowiska, jak i obserwacja i oddziaływanie otoczenia (w tym np. przekazywanie wzorców agresywnych zachowań w mediach) mogą wpływać na rozwój agresji u dzieci. Jej geneza może wynikać także z trudnych warunków ekonomiczno-bytowych (bezrobocie, bieda) oraz uzależnienia od alkoholu, narkotyków czy innych używek.
Agresor – z reguły zadowolony z siebie
Osoba charakteryzująca się agresywnymi zachowaniami najczęściej pozytywne wyobrażenie o sobie, jest zadowolona z siebie, z tego, co robi, nie ma poczucia wstydu i winy. Chce dominować nad innymi, podporządkowywać ich sobie. Swoją agresję najczęściej kieruje w stosunku do osób słabszych i bezbronnych. Agresor jest z reguły osobą z niską tolerancją frustracji, łatwo popadającą w gniew i impulsywną. Ma problemy z radzeniem sobie z trudnościami i przeciwnościami, a przy tym dość wcześnie popada w konflikt z prawem przez antyspołeczne zachowania takie jak np.: kradzieże, wandalizm, picie alkoholu. Agresorowi trudno też stosować się do ogólnie przyjętych reguł.
Sztuka nazywania własnych emocji
Agresja jest często mylona ze złością, która jest naturalną, obronną reakcją naszego organizmu na zaistniały konflikt lub niezaspokojona potrzebę. Podlega ocenie moralnej, bo jest czynnością, nad którą można mieć kontrolę. Przemoc nie jest zdrowym zachowaniem i bardzo często wymaga interwencji policyjnej lub prawnej. Potrzebuje też pomocy psychologicznej lub psychiatrycznej. Tłumienie negatywnych emocji nie jest dobrym rozwiązaniem. Agresję można rozładowywać nie tylko krzykiem czy przemocą. Aby ją opanować, należy nauczyć się nazywania swoich własnych uczuć. Wyrażenie swoich potrzeb i emocji nie tylko zredukuje napięcie, ale także będzie lepszym sposobem na to, aby osiągnąć pożądany cel. Da to lepszy efekt niż obrzucenie kogoś wyzwiskami czy pobicie.
Aktywność i relaks – na rozładowanie napięcia
Sposobem na panowanie nad zachowaniami agresywnymi możemy być także aktywność fizyczna. Sport, spacer, basen, porządki w domu to przykładowe czynności, jakie mogą pomóc obniżyć napięcie emocjonalne i pozwolą nabrać dystansu. Rozwiązaniem będzie też codzienny relaks. Regularny wypoczynek psychiczny i fizyczny zwłaszcza u osób, które żyją w dużym napięciu, są bardzo wskazane. Nie poddają się wówczas tak łatwo negatywnym emocjom. Agresja jako efekt złości w przypadku osoby zdrowej nie wymaga specjalistycznego leczenia. Jeśli jednak jest skutkiem zaburzeń psychicznych czy uzależnień, to wówczas zalecana jest psychoterapia, która może być wsparta także farmakoterapią. Ta ostatnia pomaga wyrównać nastrój chorego.