Ze względu na to, że zaburzenia osobowości występują w bardzo szerokim spektrum, od wielu lat stanowią intrygujący przedmiot badań w psychiatrii.
Osoby, które cierpią z tego powodu, zazwyczaj są późno diagnozowane, co sprawia, że latami żyją w przeświadczeniu o swojej odmienności i są kategoryzowani jako „inni”, a nawet „gorsi”. Dzieje się tak dlatego, że zaburzenia osobowości łączą w sobie niekiedy wiele trudnych do nazwania cech oraz zachowań określanych po prostu jako trudne. To uogólnienie i bagatelizowanie problemu jest dla nich krzywdzące, na szczęście pomoc czeka w naszych specjalistycznych gabinetach psychoterapeutycznych. W pierwszej kolejności trzeba wiedzieć, że zaburzenia osobowości nie mają charakteru przejściowego. Choć mogą być spowodowane przez konkretne wydarzenia w życiu, to i tak trudno określić jednoznacznie ich moment początkowy. Zazwyczaj jest nim okres dojrzewania, ale problem nie mija po kilku latach – dolegliwość dotyka chorego przez całe życie, a zmienia się jedynie skala i rodzaj objawów, o czym piszemy w dalszej części tekstu.
Przyczyny zaburzeń osobowości
Wspomniany już wcześniej okres dojrzewania to czas, w którym zaburzenia osobowości ujawniają się najczęściej. Z czego mogą wynikać?
- z dorastania w rodzinie, w której funkcjonowały nieprawidłowe wzorce (dziecko było maltretowane, molestowane, poniżane, nie otrzymywało wsparcia, czułości, wychowało się w niepełnej rodzinie),
- z nieprawidłowych relacji na linii rodzic–dziecko (nadmierna kontrola, brak zaufania),
- z nadużywania środków odurzających, używek.
Nie udało się nadal ustalić, czy wpływ na powstawanie dysfunkcji mają uwarunkowania genetyczne. Możliwe jest, że istnieje grupa osób bardziej podatna na ich wystąpienie, dla której efektywna okaże się terapia farmakologiczna przy ewentualnym wsparciu psychoterapii.
Czym są zaburzenia osobowości?
W przeszłości pojawiało się wiele teorii na temat tego, czym są te przypadłości. Do dzisiaj zdarza się, że są one błędnie nazywane charakterem czy temperamentem. Tymczasem problem jest znacznie głębszy i dotyczy zaburzeń struktury osobowości człowieka. Osoba z dysfunkcją żyje inaczej, nieefektywnie, nie umie odnaleźć się w społeczeństwie i czerpać radości ze swojego życia. Co szczególnie ważne, to fakt, że nie mają one charakteru przejściowego. To dolegliwość permanentna, a zmianie może jedynie ulegać skala nieprawidłowości i sposób postrzegania oraz pojmowania rzeczywistości. Wiąże się to ściśle z wiekiem pacjenta, jego osobistymi doświadczeniami, otoczeniem, w jakim dojrzewa i się starzeje. Ze względu na to, że omawiana choroba dotyka niemal każdego aspektu życia zawodowego, prywatnego, towarzyskiego, seksualnego może wywoływać inne problemy natury zdrowotnej. Depresja, uzależnienie od alkoholu czy narkotyków, nerwica to tylko niektóre z nich. W połączeniu z zaburzeniami osobowości przytłaczają chorego, pozbawiając go radości życia, nadziei na poprawę jego standardu, odnalezienie swojej drogi. Zbyt późno zdiagnozowane, nietraktowane poważnie, nieleczone mogą prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji, w tym również samobójstwa. Jedyną pomocą dla cierpiącego na tę dysfunkcję może okazać się psychoterapia, która, choć nie wyleczy, to jednak nauczy jak żyć w społeczeństwie, aby osiągnąć równowagę i spokój.
Rodzaje zaburzeń osobowości
Możemy wyróżnić kilka rodzajów choroby. Często kategoryzacja pacjenta według poniższego schematu jest trudna, a nawet niemożliwa. To dlatego, że chory może łączyć w sobie cechy pasujące do dwóch, a nawet więcej typów. W takim przypadku priorytetem jest precyzyjne rozpoznanie, z jaką odmianą dysfunkcji mamy do czynienia i opracowanie psychoterapii w taki sposób, aby była skuteczna i zindywidualizowana.
Ogólny podział obejmuje osobowości:
- paranoiczną – osoba taka jest przesadnie podejrzliwa w stosunku do innych osób. Wszędzie dopatruje się podstępów, złych intencji, ukrytych zamiarów, które mają w nią uderzyć. W rzeczywistości bywa, że podejrzewają partnerów o zdradę i są chorobliwie zazdrośni, nawet gdy druga strona nie robi nic złego. Swoimi teoriami spiskowymi, intrygami, sprawdzaniem i kontrolowaniem doprowadzają do rozpadu relacji lub faktycznej zdrady. Osoba, która cierpi na ten rodzaj zaburzenia osobowości, jest skryta i zdystansowana – unika konfrontacji i nie mówi wiele o sobie w obawie, że inni mogą wykorzystać informacje przeciwko niej,
- schizoidalną – objawem zaburzenia osobowości tego rodzaju jest przede wszystkim potrzeba samotności i unikanie ludzi. Tacy ludzie nie mają potrzeby utrzymywania kontaktów towarzyskich ani seksualnych. W stosunku do innych są niemili, odpychający, często obraźliwi. Wykazują zachowania aspołeczne, najlepiej czują się w konkurencjach czy zadaniach indywidualnych,
- unikającą – jak sama nazwa wskazuje, ten rodzaj zaburzenia osobowości dotyczy osób szukających samotności, kosztem kontaktów z innymi ludźmi (przyjaciółmi, rodziną). Wyrzekają się wszystkiego, ponieważ boją się krytyki, odrzucenia. Aby nie narażać się na ryzyko, sami usuwają się w cień i w nim pozostają,
- anankastyczną – dążą do uporządkowania swojego życia w sposób przesadny. Sprawia to, że osoba cierpiąca na anankastyczne zaburzenie osobowości nie toleruje odstępstw od reguł, jest perfekcjonistą, a w pracy i w towarzystwie może uchodzić za człowieka poważnego, bez poczucia humoru, zdystansowanego
- borderline – osobowość z pogranicza, która bardzo mocno rzutuje na otoczenie chorego. Osoba, która cierpi na ten rodzaj zaburzenia osobowości, jest bardzo zmienna, odczuwa różne emocje, w krótkim czasie jest w stanie przejść od radości i euforii do nienawiści. Aby dostarczyć sobie mocnych wrażeń, często zatraca się w nałogach, oddaje ryzykownym kontaktom, wchodzi w trudne relacje, szuka ucieczki w hazardzie. Chorzy bywają bardzo drażliwi, dlatego nawiązywanie i utrzymywanie z nimi kontaktów jest trudne i szybko zniechęca,
- zależną – osoby należące do tej grupy są silnie uzależnione od innych, niekoniecznie bliskich. Szukają wsparcia na każdym kroku, nie tylko podczas podejmowania ważnych życiowych decyzji, ale również w błahych, niewiele znaczących kwestiach. Są bierni, bezradni, przekonani o swojej słabości i niesamodzielności. Trudno ustalić, dlaczego mają tak niskie poczucie własnej wartości, ale silna potrzeba wsparcia, konsultacji i zasięgania opinii oraz rad innych czyni z nich uciążliwych partnerów w życiu codziennym.
Analizując każdy rodzaj zaburzeń osobowości, można znaleźć w nich analogie do siebie i swoich preferencji. Są ludzie, którzy po prostu lubią samotność, są tacy, którzy nie umieją podejmować decyzji i szukają rad, jak również są osoby, które boją się odrzucenia czy cierpią z powodu traumy z przeszłości i nie umieją zaufać partnerowi. Czy to świadczy o tym, że są chorzy? Aby specjalista mógł stwierdzić, że u danego pacjenta występuje któryś z rodzajów zaburzeń osobowości, objawy muszą być niepodważalne, poparte wywiadem (w tym również wywiadem środowiskowym), rzutujące na wszystkie dziedziny życia, powodujące dyskomfort, stanowiące przerysowanie normalnych cech. Często do postawienia diagnozy specjalista posługuje się testem psychologicznym. Zdarza się, że jeden pacjent cierpi z powodu różnych dolegliwości natury psychicznej, a w parze z zaburzeniem osobowości idzie uzależnienie, skłonności do agresji czy depresja. Wówczas leczenie jest bardziej złożone, a nawet wsparte farmakologią. O zasadności jej wdrożenia decyduje lekarz.
Metody leczenia zaburzeń osobowości
Tak samo, jak dużo jest rodzajów dysfunkcji, tak samo dużo jest metod ich leczenia. Zaburzenia osobowości nie zawsze da się całkowicie wyleczyć. Długoterminowa psychoterapia ma za zadanie raczej przystosować pacjenta do funkcjonowania w społeczeństwie, zmniejszyć skalę odczuwania emocji, złagodzić przerysowane cechy i pokazać inną, alternatywną ścieżkę życia. Nie ma w niej miejsca na nihilizm, za to pojawia się nadzieja na przyszłość, optymizm, szansa na nawiązywanie i podtrzymywanie zdrowych relacji. Wspomniana już psychoterapia, szczególnie zaś terapia poznawczo-behawioralna, obecnie traktowana jest jako jedna z najskuteczniejszych metod leczenia zaburzeń osobowości. W naszym centrum korzystamy z tych narzędzi, aby nawiązać współpracę opartą na zaufaniu, szczerości. To klucz do sukcesu. Wyspecjalizowani lekarze mają odpowiednie kompetencje, aby nie tylko postawić diagnozę, opracować i wdrożyć plan leczenia, ale też, w razie potrzeby, zapisać środki farmakologiczne. Są one szczególnie przydatne w działaniu doraźnym, gdy trzeba opanować kryzys lub poprawić samopoczucie chorego. Uczulamy, aby po profesjonalną pomoc zgłosić się jak najszybciej, gdy tylko wystąpią podejrzenia zaburzeń. Czas jest kluczowy, aby osiągnąć pożądane rezultaty, czyli zapobiec społecznemu wykluczeniu, poczuciu odrzucenia i samotności. Zdarza się, że prowadzą one do kolejnych problemów — utraty pracy, rodziny, zerwania kontaktów z przyjaciółmi, rezygnacji z pasji i hobby.
Terapia zaburzeń osobowości
Na terapię zaburzeń osobowości udają się osoby, które wykazują cechy charakterystyczne dla danej dolegliwości. Co może stanowić o konieczności poddania się leczeniu? O jego zasadności zawsze decyduje lekarz, obserwując, czy cechy:
- są mało elastyczne,
- ograniczają i utrudniają funkcjonowanie w społeczeństwie, nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów rodzinnych, towarzyskich,
- tworzą wzorzec,
- przejawiają się w sposobie myślenia, wyrażania emocji, postrzegania świata, życia,
- stanowią skrajne przerysowanie cech, które są normalne u zdrowych ludzi, np. nadmierny strach o życie bliskich, podejrzenia o zdradę, unikanie odpowiedzialności za podjęte decyzje.
Specjalista, zanim skieruje pacjenta na leczenie zaburzenia osobowości, ustali, jaka jest skala problemu i jaka terapia będzie dla niego najbardziej odpowiednia. Spotkania, szczególnie w pierwszej fazie, gdy poszukuje się przyczyn dolegliwości, zakładają regularne sesje indywidualne z terapeutą. W późniejszym etapie, gdy zostanie uznane za stosowne, można wdrożyć sesje grupowe, rodzinne lub w parach.